ANA SAYFA » RÖPORTAJLAR » Bugünün Söyleşileri » Feridüddin Aydın
"TERCÜME YAPARKEN ASLINDA HAYATI BİR DİLDEN ÖBÜRÜNE AKTARIYORUZ”
Türkiye’de 1980’li yıllara döndüğümüzde İslamcı kesimin bir tercüme atağında bulunduğunu görüyoruz. O dönemin tercümelerini ve mezkûr girişimi nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bu sorunuza cevap verebilmem için konunun özüne girmeden önce bir açıklama yapmam gerekiyor. Çünkü günümüz Türkiye’sinde korkunç bir din ve düşünce anarşisi yaşanmaktadır. Hemen hiç kimse İslam ile Müslümanlık arasındaki uçurumun farkında değil. Milyonlarca insan, mü’min olmak ile dindar olmak arasındaki farkı da bilmiyor. Bunlara girmeyeceğim, Çünkü konumuzdan uzaklaşırız. Ancak şunu söylemem gerekiyor. Sıkıntıya düşen insan, genelde mistikleşir, dindarlaşır, manevî bir sığınak aramaya başlar. Dolayısıyla suya düşenin yılana sarıldığı özdeyişinde ifade edildiği üzere kişi, genelde İslam gibi doğru bir sığınak yerine, bir yığınakla birlikte kendini bir tapınak karşısında bulur. Bu, bir türbe olabilir, bir şeyh olabilir, bir medyum, bir üfürükçü, bir iman pazarlamacısı da olabilir. Böyle bir ortamda ona ne sunulursa kabullenir.
1980’li yıllarda halkımız, yoğun ideolojik çatışmalar ortamında büyük sıkıntılarla karşılaştı ve bunaldı. Bu yüzden manevî sığınaklar aradı. Fakat toplumu İslam’la tanıştıracak müslim, mü’min, cesur ve başarılı rehberler bulunmayınca birden ortalığı din tacirleri doldurdu. Bunlar, İslam’a ait binlerce Arapça kaynakları asırlardır terk edildikleri tozlu raflardan büyük bir süratle indirmeye başladılar. Bir tercüme furyası başlatıldı. Ne var ki Türkiye o tarihlerde buna hiç hazır değildi.
Nitekim Arap ülkelerinde büyük işler alan Türk inşaat firmaları, o zamanlar bir mütercim bulabilmek için Türkiye’nin altını üstüne getiriyor, işe yarayacak bir ayakçı tercüman bile bulamıyorlardı. Hatta bu şirketlerin yöneticileri o tarihlerde “mütercim” ile “tercüman” arasındaki farkı dahi bilmiyorlardı. İşte bu belirsiz ortamda biraz nasara-yensuru ezberlemiş medrese artıkları, ortalıkta allâme kesildiler. İslam’ın o nadide kaynakları, yayıncılar tarafından bu adamların ellerine tutuşturuldu. Bunlar hiçbir sorumluluk duymadan maalesef o eserleri sözde tercüme ettiler. Sözde Türkçe’ye kazandırdılar.
Bu tercümelere ne kadar güvenilebilir?
Size bir teklifle, bunun cevabını şöyle verebilirim: Türkçe edebî bir makaleden değil, basit bir böcek ilacına ait prospektüsten, yalnızca bir pasaj alın ve bu mütercim efendilerden birine verin. Ondan bu paragrafı Arapça’ya çevirmesini isteyin. Sonra bu tercümeyi ülkemizde misafir bulunan Suriyeli aydın birine gösterin ve onun size söyleyeceklerini sakın unutmayın! Bu konuya ilişkin birçok muammayı o zaman rahatça keşfedebilirsiniz.
Bu enteresan açıklamalar için çok teşekkür ediyoruz. Peki hocalık sürecinize biraz değinsek... 2002 yılında Türkçe’den Arapça’ya Tercüme dersleri verdiniz ve biz de üç yıl süren bu dersleri takip ettik. Kimya, Matematik, Edebiyat, Sanat, Psikoloji vs. gibi birçok alanda metinler getiriyor ve bunları cümle cümle, hatta kelime kelime tercüme ettiriyordunuz. Derslerinizdeki bu çeşniyi neye borçluyuz?
Esasen hayatın tümü çeşnidir; hayat bir cümbüştür. Tercüme yaparken, aslında hayatı çeşitli alanlarıyla, çeşitli olayları ve fenomenleriyle bir dilden öbürüne aktarıyorsunuz. Eğer gerçekten bu aktarımı başarıyla gerçekleştirebiliyorsanız bu sizin iki konuda yetkin ve birikimli olduğunuzu kanıtlar. Birincisi, kullandığınız dilleri çok iyi düzeyde biliyorsunuz demektir. İkincisi de bu, sizin tercüme sanatında uzman olduğunuzu kanıtlıyor anlamına gelir.
(Röportajın tamamı için Karabatak Dergisi, 51. sayıya bakabilirsiniz.)
Bakmak ile görmek arasındaki fark, duymakla dinlemek arasında da var. Bu durumda televizyon neyi kaldırdı ortadan? Müzik dinlemenin sihrini...TRT’nin kurulduğu ilk yıllardan; daha birinci kanaldan bahsediyorum. Çok uzun sürmeden ikinci kanal açıldı ki TRT’nin ilk programlarında ben de vardım.
“Ölmeyip İsa gök’e buldu yol/Ümmetinden olmak için idi ol” Süleyman Çelebi’nin Vesîletu’n-Necât’a bu beyitlerle başladığına değiniyorsunuz. İslam bize, yüzünü görmediğimiz bir Peygamberi sevmenin binlerce yolunu öğretti. Vesîletu’n-Necât, bu sevginin somutlaştırılmış nadide bir örneği olarak sünnet-i seniyyeyi bize nasıl anlatıyor? Evet, sevgi kulaktan başlar derler, bu doğrudur. Bize sevdiğimizi aşkla, muhabbetle anlatanlar, onu daha çok sevmemize vesile oldular. Bu bakımdan Vesîletü’n-Necât’ın toplumumuzda inşa ettiği sevgi, başlı başına bir konudur.
Cumhuriyet dönemi ve ideolojisi çokları gibi sizin hayatınızı da ciddi anlamda etkiledi. Fakat yazılarınızda ve söylemlerinizde hiçbir zaman mağdur edebiyatı yapmadınız, şikâyet edip durmadınız. Bilakis bunu faydaya, fırsata dönüştürmeye çalıştınız. Bunu nasıl başardınız, bunun bir bedeli oldu mu? Bunu da muhtemelen önce babamdan farkında olarak olmayarak öğrendim. O, şartlardan hiç şikâyet etmez, ne olup bittiğini çok iyi müşahede etmesine rağmen işine yoğunlaşırdı. Kötü durumun sebeplerini iyi gözlemlediği dışarıda değil içerde, içinde arardı. Sorumlu başkası değil kendisiydi. Vazifeyi yapmanın ve ahlâklı olmanın, maneviyatın başkalarını, dış dünyayı değiştireceğine inanırdı. Yine çocuk yaşta Nurettin Topçu hocayı tanıyınca ve giderek eserlerini anlamaya başlayınca ahlâk ve mesuliyet konusunda iç-dış meselesini sanki biraz daha fark ettim diyeceğim.
Dünya sineması arasında, İran sinemasının çok güçlü bir yeri var şüphesiz. İran, bu gücü neye borçlu? İran sineması, devrimden sonra üzerine entellektüelce günlerce kafa yorduğu biçim ve içerik tartışmalarından sonra, 1980’lerin ilk yarısından itibaren kendi dilini kurarak kimlik sorununda önemli bir mesafe kaydetmiştir.
