ANA SAYFA » RÖPORTAJLAR » Bugünün Söyleşileri » Prof. Dr. Hasan Akay
Size göre yazmak nedir? Bir ifade biçimi, bir ihtiyaç, bir kaçış…
Yazmak, sıraladığınız -ve ucunu açık bıraktığınız- maddelerin her biri için ayrı ayrı geçerli olabileceği gibi, hepsini (çünkü bunlar birbiriyle çelişen hususlar değildir) aynı anda kapsayan bir eylem de olabilir. Ancak tek kelimeyle söylemek gerekirse, diyebiliriz ki yazmak, bir varoluş biçimidir. Zarûrât-ı hayât maddelerinden biridir. Sıradan ihtiyaçlar içinde yeri yok. Hattâ sıradan ihtiyaçlar içinde mahzurlu bile. Ama, sırası geldiğinde (ilham olarak, harâret olarak, halâvet olarak, iç yangını olarak, kibrit otu gibi yakıcı bir nazardan tutuşarak, işaret almış olarak, hangi hâl içinde olursa olsun kendi kendini idrak etmiş olarak çıkageldiğinde), diğer ihtiyaçların sessiz gürültüsü veya gürültülü sessizliği kesilir, dibe çöker. (Denizaltılar yükselir kirpikler arasından!). O bakımdan, bir kaçıştan çok, ‘kaçış’tan kaçıştır diye biliriz. Yazmak, derinliğin yüze çıkmasıdır, yüzeyden derine çekiliş gibi. İster denizaltı olarak gözüksün, ister bal arısı, ister karanlık madde. İşlevleri aynıdır. Zaruret doğdu mu, kâğıtlar tutuşur parmak ucundan. Zarûriyyât-ı Hamse denilen beş maddenin dördü -din, can, akıl, nesil muhafazası- doğrudan doğruya yazma eylemiyle ilişkilidir. Beşincisini de hafif bir yorumla buna dahil edilebilir. (Yazanlar neden yazıklanırlar hiç dikkat ettiniz mi? Kendilerine yazık ettikleri için mi? Yoksa). Tabii, yazmak tek başına değil; öyle gözükse de ‘söz’ daima onunla birliktedir. Hattâ konuşmak önceliklidir. (Bu yüzden Derrida sözün canına okur durmadan; çünkü sözün öncelendiği hiyeraşik yapıdan rahatsızdır. Söz tutar onu! Oysa aslolan yazının; doğruluğun, hakikatin, özün tahakkukuna fırsat veya imkân tanıyıp tanımamasıdır. Sosyal, siyasî, dinî, tarihî alandan medet ummadan bunu gerçekleştirmesi mümkün mü? Bir imkânsızlık imkânı çıkartması! Bir nevi küresel Philadelphia Deneyi! Maksat nedir? Güçlü bir yapıştırıcı ya da sıfıra yakın sürtünme katsayısı keşfetmenin şen bilinci mi, yoksa görünmezliğin veya hakikatin yahut doğruluğun keşfi gibi muazzam bir şey mi? Foucault, işin esasını yazmamakla itham eder Derrida’yı. Çünkü doğruluğa ve adalete imkan veriyor mu yazı, ona bakılmalıdır). Söz hakkı -yazının da konuşmanın da- saklıdır. Yerine geçme durumu ancak âriyettir.
Bu noktada, yazmak mı yazmamak mı işte bütün mesele, demek istemiyorum. Konuşurken bulduklarımdan çok defa hoşnut oldum. Ama yazarken geriliyorum (yazıyla karşılıklı olarak). Havaya girdiğimde davul çalınsa duymam. Var olan ne ise gelmeye bırakmak en iyisidir. Fazla müdahale edilmemelidir, yoksa keyfi bozuyor. Kırkayaka sormuşlar, yahu kırk ayağın var, nasıl oluyor da biri diğerine takılmadan yürüyebiliyorsun? Kırkayak o vakte dek düşünmemiş bunu. Öyle mi demiş, ama geçip gidememiş, kafasına takılmış, sahi nasıl yürüyebiliyorum ki, demiş. Gidiş o gidiş. Yürüyemez olmuş. Hangi ayağı ne zaman nasıl basacak, öyle ya! Konuşurken insan daha tabiîdir, dil de zihniyete göre akışa bırakır kendini, hoşnuttur yani. Ama yazıda bozuluyor bu. Dil hantallaşıyor, uçarken yere iniyor. Söz uçar derler ya (yani kalıcı değildir, kayda geçmezse yok olur gider denilmek istenilir), oysa söz de yok olmaz (çünkü zaten kayda geçiyor, hem de digital kayıt, melek kaydı ile). Yani söz uçar demek kanatlanır uçar gider demektir. Sözü yere indirmek doğru değil. Yazıya geçirmek de. Söz başka yazı başka. Söz yazıya geçer mi? Geçmez. Ya yazı? O da söz geçiremez. Her ikisi de farklı boutta teneffüs ediyor çünkü. Biri kartalsa diğeri fok balığı. Havada, suda yaşar, kanatları yok. Uçması için dalga boyutuna geçmesi lazım. (Schrödinger’in kedisinin bile bileceği iş değildir o; çünkü fare faktörünü göz ardı etmiş!). Bir ara formül de bulunabilir; Konuşur gibi yazmak. Yapmaya çalıştığımız biraz da bu. Artık ne çıkarsa, bahtına!
(Röportajın tamamı için Karabatak Dergisi, 20. sayıya bakabilirsiniz.)
“Ölmeyip İsa gök’e buldu yol/Ümmetinden olmak için idi ol” Süleyman Çelebi’nin Vesîletu’n-Necât’a bu beyitlerle başladığına değiniyorsunuz. İslam bize, yüzünü görmediğimiz bir Peygamberi sevmenin binlerce yolunu öğretti. Vesîletu’n-Necât, bu sevginin somutlaştırılmış nadide bir örneği olarak sünnet-i seniyyeyi bize nasıl anlatıyor? Evet, sevgi kulaktan başlar derler, bu doğrudur. Bize sevdiğimizi aşkla, muhabbetle anlatanlar, onu daha çok sevmemize vesile oldular. Bu bakımdan Vesîletü’n-Necât’ın toplumumuzda inşa ettiği sevgi, başlı başına bir konudur.
Talebe ne kadar yükselirse hoca o kadar yükselir, demiştiniz. Buradan yola çıkacak olursak hoca-talebe ilişkisini geçmişten bugüne değerlendirmenizi istesek, neler söylersiniz? Bize öyle öğrettiler. Hoca, talebenin başının üzerindedir. Talebe yükselirse, hoca da yükselir. Hocalık çok vebal isteyen bir iş. Benim burada söylediğim bir söz, doğru ya da yanlış, mutlaka yerini buluyor. Yanlış bir söz söylediğin zaman, bir çocuğun yanlış bir şey öğrenmesine sebep oluyorsun.
Sizin edebiyat sacayağınızın her bir köşesinde üç büyük isim var: Yunus Emre, Mehmet Akif ve Nasreddin Hoca. Eserlerinizi bu üç büyük zatın manevî ateşinde pişirmişsiniz. Bugünkü müktesebatınızın, müfekkirenizin oluşmasında katkısı olan bu manevî tadı bize anlatmak ister misiniz? Evet, bu üç isim benim kahramanlarım, hocalarım, kutup yıldızlarım... Bunlara bir de Battal Gazi’yi ekleyelim. Şahsiyetimi, düşünce yapımı, hayata bakışımı büyük ölçüde onlar inşa ettiler. Yunus Emre bu topraklarda Hak ve halk sevgisinin, Nasreddin Hoca latifenin, nüktenin, Battal Gazi ise kahramanlığın sembol şahsiyetleridir. Mehmet Akif ise kendi döneminde onların sentezi diyebileceğim bir özelliğe sahiptir.
Bir kültürde önce musiki ölür. İnsanlar kendi musikisinden zevk almıyorsa, bitmiştir. Yapacak bir şey yok. Ondan sonra mecazlar ölür. Yani sen bir nükte yaparsın, anlamaz, dur ben onu bir düzelteyim, der. Bitti! Yandı gülüm keten helva… Musiki ölür, mecazlar ölür, en son dil ölür. Şimdi Türkçede mecazların ölümünü yaşıyoruz. Mecazlar yok. Musiki zaten yok. Düğünde La Comparsita’yla dans ediliyor. Mesela gelin damat, salona rast peşrevle girmiyor. Harmandalı Zeybeği’nden zevk alınmıyor. Bu şimdi çok köylü kalır, deniyor. Herkes yer, içer, ıkınır, tıkınır, en sonunda Harmandalı türküsünü de söyleyebilirsin. Musiki ölmedi mi? Musiki öldü. Ama bin yıllık tarihimiz var diye hamaset yapıyoruz, o ayrı. Musiki yaşayacak. Türk musikisi yaşayacak. Ya türküyü seveceksin ya şarkıyı seveceksin ya ninniyi seveceksin. Başka yolu yok.
