ANA SAYFA » RÖPORTAJLAR » Müzehhibe Gülbün Mesara
“MAZİYİ İHYÂ ETMEK DEĞİL, ONDAN HIZ ALMAK MECBURİYETİNDEYİZ."
Fakat Süheyl Ünver’in o zengin ve çeşitli arşivi birkaç parçaya bölünmüş durumda. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’nde iki bin defteri olduğunu biliyoruz. Tarih Kurumu’nda ve Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde yine hatırlı sayıda defter, resim ve belgeleri mevcut. Keza sizin şahsî arşivinizde… Süheyl Ünver’in arşivini bir araya getirmek niyetiniz veya girişiminiz oldu mu? Günümüz Türkiye’si bu kıymetin farkında mı?
Doğru, babam Süheyl Ünver’in sağlığında kendi kararı ile bazı kurumlara bağışladığı el yazmaları ve arşivi, şu haliyle parçalanmış bir koleksiyon durumunda. Şahsî koleksiyonunu ise “milletinden aldığını yine milletine vermek” tasavvuru ile bana emanet etmişti. Ancak bu dağılmış arşivin bir araya getirilmesi gibi bir durum artık mümkün gözükmüyor. Bu yüzden bir girişimde bulunmam da söz konusu olamıyor. Günümüz Türkiye’sindeki bir takım kurumların bu değerin farkında olmadıkları maalesef acı bir gerçek.
Ünver arşivinin dağılımından söz edersek: Babam, kendi kararı ile 1970’li yıllarda önemli sayıda el yapması eserleri ve arşiv dosyalarını Türk Tarih Kurumuna bağışladı. Bu kararına gerekçe olarak da, sanat bakımından kurak bir yer olarak gördüğü Ankara’da bu birikimini oralı sanatseverlerin hizmetine sunmak dileğini ifade etmişti. Bu şekilde, Ünver’in İstanbul Üniversitesi’nden Cerrahpaşa Tıp Fakültesine geçişi döneminde yüzlerce suluboya tablosu, el yapmaları ve arşiv dosyaları Ankara’ya naklolundu.Arşivin binlerce defter ve yine dosyalardan oluşan bir diğer kısmını ise çok sevdiği ve devamlı olarak gittiği Süleymaniye Kütüphanesi’ne bağışladı. Vefatından sonra vasiyeti mucibince orada kendisi adına bir oda hazırladık ve ilave bağışlarla odayı daha da zenginleştirdik.
Fakat bu konuda benim bir üzüntüm var. Babam Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nden ayrılırken yüzlerce suluboya resmi Türk Tarih Kurumu’na gitmiş. Tabiî bunun araştırmacılara şöyle bir zorluğu var. Diyelim İstanbul konulu, Bursa konulu veya Edirne konulu resimleri bir araya getirmek isteseniz, bunların bir kısmı bende. Daha büyük bir kısmı maalesef Tarih Kurumu’nda. Bu durum hepimiz açısından büyük zorluk oluyor. Eğer bu resimleri bir kitap hazırlığı için kullanmak istiyorsanız, komisyon kararından sonra ancak izin alabiliyorsunuz. Yani böyle bir takım zorluklar var, ama kendisi öyle düşünmüş.
Dediğiniz gibi bir kısmını da Süleymaniye Kütüphanesi’ne bağışladı. Vefatından sonra kendisi adına orada bir oda tanzim ettik. Ben bir takım ilave defterler ve dosyalarla odayı daha da zenginleştirdim. Tabiî ileride bu arşiv nereye gider, onu bilmiyorum. Fakat şu bir gerçek ki eğer Süheyl Ünver bir Amerikalı veyahut bir Avrupalı olsaydı -babam olduğu için söylemiyorum- bir Süheyl Ünver Enstitüsü çoktan kurulmuş olur ve onun arşivi de bu şekilde parçalanmazdı.
Kaç tane şehir defteri var?
İki bin defter içinde herhalde otuz, kırk şehir defteri vardır. Daha bile fazla olabilir. Mesela bir Edirne diyelim, Edirne tek defter değil, birkaç defter. Gittiği seferlere dair… Edirne’yi çok sevdiği için çok sık gidermiş, zaten her gidişinde aynı defteri götürüyor. Defter dolunca bir başkasına başlıyor; Edirne’de kütüphane çalışmaları, Edirne’de bir caminin tarihi, buna ait defterler var. Mesela Muradiye, onlar da Edirne’nin içine girer. Kendi çektiği resimler, oradan aldığı örnekler…
Mesela Edirne Sarayı’na ait çok büyük araştırmaları var. Bugün yok olmuş bir saray. Kendisi de çinileri de tarihi ile beraber yok olmuş. Bunun dışında Orta Anadolu defteri var. Bunlar zaman zaman makale şeklinde yayınlandı. Bende çok değerli Bursa defteri var. Tabiî Bursa, Edirne, Konya, Amerika defterleri var yedi sekiz tane. İran seyahati iki tane defter olmuş. Yani böyle… Şehir defterleri olarak pek çok.
(Röportajın tamamı için Karabatak Dergisi, 45. sayıya bakabilirsiniz.)
Dünya sineması arasında, İran sinemasının çok güçlü bir yeri var şüphesiz. İran, bu gücü neye borçlu? İran sineması, devrimden sonra üzerine entellektüelce günlerce kafa yorduğu biçim ve içerik tartışmalarından sonra, 1980’lerin ilk yarısından itibaren kendi dilini kurarak kimlik sorununda önemli bir mesafe kaydetmiştir.
Bir kültürde önce musiki ölür. İnsanlar kendi musikisinden zevk almıyorsa, bitmiştir. Yapacak bir şey yok. Ondan sonra mecazlar ölür. Yani sen bir nükte yaparsın, anlamaz, dur ben onu bir düzelteyim, der. Bitti! Yandı gülüm keten helva… Musiki ölür, mecazlar ölür, en son dil ölür. Şimdi Türkçede mecazların ölümünü yaşıyoruz. Mecazlar yok. Musiki zaten yok. Düğünde La Comparsita’yla dans ediliyor. Mesela gelin damat, salona rast peşrevle girmiyor. Harmandalı Zeybeği’nden zevk alınmıyor. Bu şimdi çok köylü kalır, deniyor. Herkes yer, içer, ıkınır, tıkınır, en sonunda Harmandalı türküsünü de söyleyebilirsin. Musiki ölmedi mi? Musiki öldü. Ama bin yıllık tarihimiz var diye hamaset yapıyoruz, o ayrı. Musiki yaşayacak. Türk musikisi yaşayacak. Ya türküyü seveceksin ya şarkıyı seveceksin ya ninniyi seveceksin. Başka yolu yok.
Cumhuriyet dönemi ve ideolojisi çokları gibi sizin hayatınızı da ciddi anlamda etkiledi. Fakat yazılarınızda ve söylemlerinizde hiçbir zaman mağdur edebiyatı yapmadınız, şikâyet edip durmadınız. Bilakis bunu faydaya, fırsata dönüştürmeye çalıştınız. Bunu nasıl başardınız, bunun bir bedeli oldu mu? Bunu da muhtemelen önce babamdan farkında olarak olmayarak öğrendim. O, şartlardan hiç şikâyet etmez, ne olup bittiğini çok iyi müşahede etmesine rağmen işine yoğunlaşırdı. Kötü durumun sebeplerini iyi gözlemlediği dışarıda değil içerde, içinde arardı. Sorumlu başkası değil kendisiydi. Vazifeyi yapmanın ve ahlâklı olmanın, maneviyatın başkalarını, dış dünyayı değiştireceğine inanırdı. Yine çocuk yaşta Nurettin Topçu hocayı tanıyınca ve giderek eserlerini anlamaya başlayınca ahlâk ve mesuliyet konusunda iç-dış meselesini sanki biraz daha fark ettim diyeceğim.
“Ölmeyip İsa gök’e buldu yol/Ümmetinden olmak için idi ol” Süleyman Çelebi’nin Vesîletu’n-Necât’a bu beyitlerle başladığına değiniyorsunuz. İslam bize, yüzünü görmediğimiz bir Peygamberi sevmenin binlerce yolunu öğretti. Vesîletu’n-Necât, bu sevginin somutlaştırılmış nadide bir örneği olarak sünnet-i seniyyeyi bize nasıl anlatıyor? Evet, sevgi kulaktan başlar derler, bu doğrudur. Bize sevdiğimizi aşkla, muhabbetle anlatanlar, onu daha çok sevmemize vesile oldular. Bu bakımdan Vesîletü’n-Necât’ın toplumumuzda inşa ettiği sevgi, başlı başına bir konudur.
